Emanuel Ringelblum i powstanie archiwum Oneg Szabat
Najważniejsze fakty
-
1
Emanuel Ringelblum (1900-1944) był warszawskim historykiem, działaczem politycznym i społecznikiem, jednym z organizatorów żydowskiej działalności samopomocowej.
-
2
Założył on w getcie warszawskim tajną organizację, której celem było stworzenie dokładnego zapisu wydarzeń mających miejsce w okupowanej przez Niemcy Polsce za czasów istnienia getta. Archiwum to stało się znane pod nazwą „Oneg Szabat” (dosłownie „radość soboty”; nazywano je też Archiwum Ringelbluma).
-
3
Archiwum Ringelbluma – odzyskane jedynie częściowo po wojnie – wciąż jest nieocenionym źródłem wiadomości na temat życia w getcie i niemieckiej polityki względem polskich Żydów.
Emanuel Ringelblum przed II wojną światową
Ringelblum urodził się w Buczaczu w Polsce (obecnie Ukraina) 21 listopada 1900 r. W 1927 r. uzyskał doktorat z historii na Uniwersytecie Warszawskim. W Warszawie poznał też swoją żonę, Judytę (Yehudis) Herman. W 1930 r. urodził się ich syn Uri.
Emanuel Ringelblum od młodości należał do socjalistycznej i syjonistycznej partii Poalej Syjon-Lewicy i aktywnie uczestniczył w żydowskim życiu publicznym; pracował jako nauczyciel w szkołach średnich, a także w polskiej placówce organizacji American Jewish Joint Distribution Committee (JDC).
Ringelblum stawał się też coraz bardziej znany jako poważny historyk życia polskich Żydów. Wraz z innymi historykami żydowskiego pochodzenia założył towarzystwo historyczne. Był jednym z wiodących badaczy tej grupy i redaktorem jej publikacji. Do 1939 r. opublikował 126 własnych artykułów naukowych. Ta naukowa wydajność zapowiadała obfitość prac, które stworzył w getcie warszawskim.
W listopadzie 1938 r. Ringelblum pojechał do położonego na polskiej granicy Zbąszynia w ramach swoich obowiązków w JDC. Tam, na granicy, utknęło 6,000 wygłodniałych i zmarzniętych żydowskich uchodźców z Niemiec, których nie wpuszczono do Polski po tym jak wygnano ich z Niemiec. Ringelblum spędził w Zbąszyniu pięć tygodni. Zorganizował tam pomoc dla uchodźców tworząc biuro opieki społecznej, sekcję prawną oraz wydział do spraw migracji, a także zajęcia kulturalne.
Doświadczenia Ringelbluma w Zbąszyniu miały na niego wielki wpływ i przygotowały go do jego pracy w Warszawie w czasie wojny.
Wybuch II wojny światowej i powstanie archiwum
Niemiecka inwazja na Polskę (1 września 1939 r.) nastąpiła tuż po powrocie Ringelbluma do Warszawy ze Szwajcarii, którą odwiedził jako delegat Poalej Syjon-Lewicy na XXI Kongresie Syjonistycznym w Genewie. Choć wielu przywódców żydowskiej społeczności uciekło wówczas ze stolicy Polski, Ringelblum tego nie zrobił. Podczas oblężenia Warszawy brał udział w odbywanej pod obstrzałem warcie wystawianej przez obronę cywilną oraz pomagał ofiarom nalotów. Dalej pracował dla JDC: pomagał przy organizacji pomocy humanitarnej i wsparcia dla uchodźców.
Podczas wojny dwa główne przedwojenne przedsięwzięcia Ringelbluma - historia i opieka społeczna – połączyły się w jedno. Został jednym z przywódców żydowskiej organizacji samopomocowej w Warszawie o nazwie Alejnhilf. Koordynował pomoc dla uchodźców i jadłodajnie. Pomagał także przy organizacji rozległej sieci komitetów domowych i pracował nad tym, aby stały się one społeczną podstawą Alejnhilf.
Ringelblum współpracował też przy założeniu towarzystwa wspierającego żydowską kulturę w getcie (Idisze Kulturorganizacje, YIKOR). Jednak jego najważniejszym przedsięwzięciem było stworzenie podziemnego, tajnego archiwum getta warszawskiego, Oneg Szabat (Hebr. Radość Soboty). Termin ten, oznaczający tradycyjne szabasowe zgromadzenie członków wspólnoty, wybrano na nazwę archiwum, ponieważ jego organizatorzy odbywali regularne, potajemne spotkania w szabat. Ringelblum zapoczątkował archiwum w październiku 1939 r. jako własną kronikę, ale po zamknięciu getta w listopadzie 1940 r. stało się ono zorganizowaną podziemną operacją współtworzoną przez kilkadziesiąt osób.
Losy Ringelbluma i archiwum
Ringelbum wraz z rodziną uciekł z warszawskiego getta w marcu 1943 r. Ukryli się w nie-żydowskiej części Warszawy. Ringelblum wrócił do getta podczas powstania, które tam wybuchło. Złapano go i wywieziono do obozu w Trawnikach. Uciekł stamtąd z pomocą Polaka i Żydówki, po czym wrócił do swojej ukrywającej się rodziny. Nakryto ich w marcu 1944 r. Jego rodzinę oraz innych Żydów, którzy ukrywali się w tym samym miejscu, zabrano do ruin getta warszawskiego i tam zabito.
Niestety po wojnie odnaleziono tylko pierwsze dwie części archiwum. Znajdują się one w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie i stanowią jedne z najważniejszych kolekcji dokumentów dotyczących życia polskich Żydów podczas Holokaustu.