Fiteny azerbaijaney

Ny fiteny azerbaijaney na fiteny azerbaijany na fiteny azery na fiteny tiorka azery dia ao amin' ny vondrom-piteny torkika ao amin' ny fianakaviam-piteny altaîka. Ao Kaokazy sy ao amin' ny faritra Atsinanana Akaiky no ahitana olona miteny azy, indrindra ao Azerbaijàna sy ao Iràna. Ny isan' ny olona miteny io fiteny io dia eo anelanelan' ny 25 sy 35 tapitrisa ka ny 9 tapitrisa mahery ao Azerbaijàna fa ny 10 hatramin' ny 13 tapitrisa eo dia any Iràna.

Ankapobeny

Ny fiteny azerbaijaney na azery dia tenenin' ny 91,6 % mahery amin' ny mponin' i Azerbaijàna. Tenenina ao Iràna koa io fiteny io, dia ao Azerbaijàna iraniana (atao hoe Azerbaijàna Atsimo), izay mizara ho faritany maro ankehitriny, dia i Azerbaijàna Atsinanana, i Azerbaijàna Andrefana, ny faritanin' i Ardabila, ny faritanin' i Zanjàna ary ampahany lehibe amin' ny faritanin' i Hamadàna sy Kazvina; miteny azy io koa ny any Jeôrjia sy ny any Torkia ary ny any Rosia.

Ny fiteny azery dia anisan' ny fianakaviam-piteny altaika, ao amin' ny vondrom-piteny torkika ary ao amin' ny zana-bondrona ôgoza sahala amin' ny fiteny tiorka sy ny fiteny torkmena, ny fiteny tatara any Krimea, ary ny fiteny gagaoza.

Feon-teny

Manaja ny fitsipiky ny rindran-janapeo ny fiteny azerbaijaney. Misy zanapeo 9 sy renifeo 24 io fiteny io, na dia miovaova aza ireo isa ireo arakaraka ny fisehon' ilay fiteny isam-paritra. Azo sokajina ho zanapeo mafy sy zanapeo malefaka, tononina amolotra na tsy amolotra, mikatona na mivoha, ambany lela na an-dela na ampovoan-dela ny zanapeo. Mizara vondrona telo ny zanapeo, dia ny tsotra sy lava ary fohy arakaraka ny faharetany.

Fitsipiteny

Ny fiteny azerbaijaney dia fiteny manambatra hasinteny maro sady mampiasa tsirinteny matetika, indrindra ny tovana. Ny voanteny iray dia mety hisy tsirinteny maro ary azo ampiasaina mba hamoronana voanteny vaovao. Ny fifandraisan' ny voanteny dia miforona amin' ny alalan' ny tovana apetaka ao aorian' ny voanteny. Azo atao araka izany ny mamorona matoanteny avy amin' ny anarana, na anarana avy amin' ny foto-matoanteny. Ny ankamaroan' ny tsirinteny dia manondro ny anjara asa am-pitsipitenin' ny voanteny. Tsy manana na mpanoritra na kilahivavy ny fiteny azery.

Abidy

Ankehitriny dia ampiasaina ao Azerbaijàna ny abidy miorina amin' ny abidy latina, izay mampiana litera fanampiny, ka anisan' izany ny litera ə nanomboka tamin' ny taona 1990, izay nosoratana hoe ä taloha nefa nandany fotoana raha soratana. Ny fiteny azery iraniana anefa mampiasa ny abidy arabo.

Nanomboka nampiasa ny abidy arabo ny fiteny azery tamin' ny nahazoan' ny kalifata arabo an' i Azerbaijàna tamin' ny taonjato faha-7, ka io abidy io no nanoratana indrindra ny fiteny azery, nefa nifarana tamin' ny taona 1929 izany. Efa hatramin' ny taona 1923 no nampiasana ny abidy latina izay tafara-dalana tamin' ny fampiasana abidy arabo. Tamin' ny taona 1929 hatramin' ny 1939 dia nisolo ny abidy arabo ny abidy latina. Nanomboka tamin' ny taona 1939 no nampiasana ny abidy sirilika izay nisolo ny abidy latina ka lasa abidy ôfisialin' i Azerbaijàna sôvietika. Tamin' ny taona 1991, rehefa nahazo ny fahaleovantenany i Azerbaijàna, dia ny abidy latina no lasa abidy ôfisialin' io firenena io. Nanomboka tamin' ny taona 1991 dia ahitana litera miisa 32 ny abidy azery hanoratana feonteny miisa 33 ka ny 23 renifeo ary ny 9 zanapeo.

Raha ampitahaina amin' ny abidy latina ampiasaina amin' ny fiteny tiorka, izay misy litera enina fanampiny (Ç, Ğ, İ, Ö, Ş et Ü) tsy hita ao amin' ny abidy latina fototra misy litera 26, ny fiteny azery dia mampiasa litera fanampiny, ny Ə. Sahala amin' ny fiteny tiorka izay tsy mampiasa ny litera W ny fiteny azery. Ny fiteny azery kosa anefa mampiasa ny litera Q sy X izay tsy anoratana ny fiteny tiorka.

Fifanahafan' ny fiteny azery amin' ny fiteny tiorka ao Torkia

Ankehitriny, ny fiteny manakaiky indrindra ny fiteny azery (raha esorina ny fiteny afsara sy ny fiteny kaskay izay heverina fa endrika isam-paritry ny fiteny azery) na amin' ny lafiny fitsipiteny na amin' ny lafiny voambolana dia ny fiteny tiorka tenenina ao Torkia. Ny olona mampiasa ireo fiteny roa ireo dia mifankahazo na dia misy ny fahasamihafan' ny fitanisana matoanteny na ny fivoaran' ireo fiteny ireo izay samy manana ny azy nanomboka tamin' ny taonjato faha-13, taorian' ny faharavan' ny fanjakana seljokida farany.

Marihina koa fa ny firokin' ny fiteny azery dia mitovitovy amin' ny an' ny vahoaka tiorka ao Kars izay mampiasa ny fiteny tiorka. Ireo fiteny ireo anefa heverina ho endri-piteny tetezamita eo anelanelan' ny fiteny azery sy ny fiteny tiorka.

Jereo koa

Vahoka torkika sasany: Azery - Baskira - Gagaoza - Iakoty - Kazàka - Kirgizy - Oigoro - Ozbeka - Tatara - Tiorka - Torkmena - Tovàna - Tsovasa
Fiteny torkika sasany: fiteny afsara - fiteny argo - fiteny azery - fiteny baskira - fiteny gagaoza - fiteny iakoty - fiteny kaskay - fiteny kazàka - fiteny kiptsaka - fiteny kirgizy - fiteny ôgora - fiteny ôgoza - fiteny oigoro - fiteny ozbeka - fiteny tatara - fiteny tatara krimeana - fiteny tatara siberiana - fiteny tiorka - fiteny torkmena - fiteny tovàna - fiteny tsovasa