Azerbeidzjaans

't Azerbeidzjaans of Azeri (Azərbaycan dili, آذربایجان دیلی, Азәрбајҹан дили) is een Turkse taal die epraot wördt deur de Azerbeidzjanen. 't Is de officiële taal van de Rippebliek Azerbeidzjan. Wieder hej sprekers in de Russische dielrippebliek Dagestan, in Georgië en in Oost-Anatolië. Der mut in totaal zo'n 23 töt 30 miljoen sprekers wezen.

Kunnigheid

Binnen de Turkse talen beheurt 't Azerbeidzjaans mit 't Turks, Gagaoezisch en Turkmeens töt de Ogoezische talen. Op taalkundige gronden beschouwt ze dizze onderling nauw verwante variëteiten mangs as iene taal.^[1]

Schrieftaal

Sinds de 14de ieuw is der schrieverije in 't Azerbeidzjaans. Ieuwenlaank wördden daorveur 't Arabische alfabet gebruukt. Van 1922 töt 1939 gebruukten ze in Azerbeidzjan (indertied diel van de Sovjetunie) 't Latiense alfabet, en van 1939 töt 1991 't cyrillische. Sinds 1991 gebruukt ze daor vanneis 't Latiense alfabet. Specifiek wördt der een variaant van 't 'Neie Turkse Alfabet' gebruukt, die in 1992 een beetien anepast wördden. Daorbij wördden 't veule gebruukte lettertieken ä, det een sjwa uutdrokt, vervöngen deur een ə. 't Azerbeidzjaanse alfabet is 't ienige alfabet ter wereld wat det tieken gebruukt veur de sjwa-klaank.^[2] Aans as 't Turks, gebruukt 't Azerbeidzjaans ok de letters q en x:

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

In Iran bint ze hieltied 't Arabische alfabet blieven gebruken; in Dagestan gebruukt ze aid nog 't cyrillische alfabet.

Invloeden

't Standaardazerbeidzjaans van de Rippebliek Azerbeidzjan is ebaseerd op de variaant van de heufdstad Bakoe en hef invloeden van 't Russisch ondergaon. 't Standaardazerbeidzjaans van Iran lek op de oldere stadia van 't Azerbeidzjaans en is ebaseerd op de variaant van de Iraans-Azerbeidzjaanse heufdstad Tabriz. 't Hef ok meer Parzische invloeden.

't Azerbeidzjaans is starker deur 't Parzisch en Russisch beïnvloed as 't Turks. 't Turks hef sinds de jaoren dartig van de 20ste ieuw te maken ehad mit een succesvolle taalhevörmingsbeweging die 't ontdoen wol van Parzische woorden. In 't Azerbeidzjaans hef der niet zo'n hervörming ewest.

Veurbield

Onderstaonde tekst is een uuttreksel uut de Universele Verklaoring van de Rechten van de Mèense in 't Azerbeidzjaans.

Azerbeidzjaans in Azerbeidzjan	Azerbeidzjaans in Ruslaand	Azerbeidzjaans in Iran	Drèents
Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına göre azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.	Бүтүн йнсанлар ләјагәт вә һүгуларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онлрын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг рунһунда давранмалыдырлар.	بوتون انسانلار حيثيت و حقلر باخميندان دنك برابر و اركين آزاد دوغولارلار. اوس عقل و اويات وجدان ييهﺳﻴﺪيرلر و بير بيرلرينه قارشى قارداشليق روحو ايله داورانماليدرلار.	Alle mèensen wördt vrij en gelieke in weerdigheid en rechten geboren. Ze bint begiftigd mit verstaand en geweten, en mut mit menare ummegaon in een giest van kammeraodschop.

Rifferenties

↑ Claus Schönig (1998), 'Azerbaijanian', in: Lars Johanson en Éva Á. Csató (red.), The Turkic Languages, Londen en Nei-York: Routledge, blz. 248-260
↑ Azerbaijan International: Alphabet Changes. The Upside - Down "e" - an Editor's Nightmare deur Betty Blair, eraodpleegd op 13 november 2021

Dit artikel is eschreven in 't Zuudwest-Drèents.

[1] Claus Schönig (1998), 'Azerbaijanian', in: Lars Johanson en Éva Á. Csató (red.), The Turkic Languages, Londen en Nei-York: Routledge, blz. 248-260

[2] Azerbaijan International: Alphabet Changes. The Upside - Down "e" - an Editor's Nightmare deur Betty Blair, eraodpleegd op 13 november 2021

[1]

[2]