Моол дыл

Моол дыл
Моол дыл
Чурттар	Моол; Кыдат;
Эдилекчилер саны	5 200 000 к. (2005);
Ethnologue	mon
ABS ASCL	7902
IETF	mn
Glottolog	mong1331

Моол дыл ( mongɣol xele, монгол хэл) – моолдарның дылы, Моолдуң күрүне дылы. Кол диалектизи-биле калга-моол азы калга дыл деп болганчок адаар. Моолдуң национал дылы кылдыр калга диалект үндезини-биле Моол арат хувискаал (1921) соонда тургустунуп эгелээн. 1943 чылдан эгелээш – кириллица бижиинге үндезилеттинип алган.

Моол дылдың шынарлары

Калга-моол диалект (азы дыл) литературлуг нормалыг база Моолдуң күрүне дылының статузун алган. Ол дылда чугааланып турар улустуң саны – 2,3 сая кижи (1995). Калга диалект моол дыл диалектилериниң төп бөлүүнче кирип турар. Ооң-биле чергелештир база чөөн биле барыын бөлүкке тускайлап турар. Диалектилер колдуунда фонетиктиг байдал-биле ылгалып турар.

Моол дылдарның бөлүү

Калга-моол дыл, моол бижимел дылы-биле катай моол дыл аймаанче кирип турар. Ол аймак дараазында бөлүктерге чардынып турар:

соңгу-моол дылдар: бурят, кылмык, ордос, хамнаган, ойрат;
мурнуу-моол дылдар: дагур, чөөн-югур, баоан, моор;
Афганистанда дың чаңгыс могол дыл.

Моол дыл болгаш кириллица

Моол дылда 35 үжүк бар.

Поз.	Кириллица	Ады	IPA^[3]	ISO 9	Стандарт романчыдылга	THL	Конгресстиң библиотеказы
1	Аа	а	a	a	a	a	a
2	Бб	бэ	p, pʲ, b	b	b	b	b
3	Вв	вэ	w, wʲ	v	v	w	v
4	Г г	гэ	ɡ, ɡʲ, k, ɢ	g	g	g	g
5	Дд	дэ	t, tʲ, d	d	d	d	d
6	Ее	е	jɛ~jɜ, e	e	ye, yë	ye, yö	e
7	Ёё	ё	jɔ	ë	yo, yö	yo	ë
8	Жж	жэ	tʃ, dʒ	ž	j	j	zh
9	Зз	зэ	ts, dz	z	z	z	z
10	Ии	и	i	i	i	i	i
11	Йй	хагас и	i	j	ĭ	i	ĭ
12	(Кк)	ка	(kʰ, kʰʲ)	k	k	k	k
13	Лл	эл	ɮ, ɮʲ	l	l	l	l
14	Мм	эм	m, mʲ	m	m	m	m
15	Нн	эн	n, nʲ, ŋ	n	n	n	n
16	Оо	о	ɔ	o	o	o	o
17	Өө	ө	o	ô	ö	ö	ö
18	(Пп)	пэ	(pʰ, pʰʲ)	p	p	p	p
19	Рр	эр	r, rʲ	r	r	r	r
20	Сс	эс	s	s	s	s	s
21	Тт	тэ	tʰ, tʰʲ	t	t	t	t
22	Уу	у	ʊ	u	u	u	u
23	Үү	ү	u	ù	ü	ü	ü
24	(Фф)	фэ, фа, эф	(f)	f	f	f	f
25	Хх	хэ, ха	x, xʲ	h	x	kh	kh
26	Цц	цэ	tsʰ	c	c	ts	ts
27	Чч	чэ	tʃʰ	č	č	ch	ch
28	Шш	ша, эш	ʃ	š	š	sh	sh
29	(Щщ)	ща, эшчэ	(stʃ)	ŝ	šč	shch	shch
30	Ъъ	хатуугийн тэмдэг		ʺ	ı	ʺ	ı
31	Ыы	эр үгийн ы	i	y	y	î	y
32	Ьь	зөөлний тэмдэг	ʲ	ʹ	ʹ	ĭ	i
33	Ээ	э	e	è	e	e	ê
34	Юю	ю	jʊ, ju	û	yu, yü	yu, yü	iu
35	Яя	я	ja, j	â	ya	ya	ia

Демдеглелдер

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ScriptSource - Mongolian
↑ ScriptSource - Mongolia
↑ Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press: 30-40.

Дөзүглел

Орус Википедиядан очулдурттунган.

[_7ddad9cbcf64ff8f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ScriptSource - Mongolian

[_50152d9a3765cafc-2] ScriptSource - Mongolia

[3] Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press: 30-40.

[2]

[1]

[3]