Maria Magdalena is misschien wel de bekendste vrouw uit de Bijbel, op Jezus’ moeder na. En dat terwijl ze maar heel weinig wordt genoemd. De meeste ideeën die we over haar hebben, berusten op misverstanden of zijn volledig verzonnen. Wat weten we wel over Maria Magdalena? Wie was zij?
1. De achternaam van Maria is Magdalena
Laten we maar eens beginnen met haar naam: Maria Magdalena. Het klinkt logisch dat Magdalena haar achternaam was, maar dat is uitgesloten. In de tijd waarin het Nieuwe Testament zich afspeelt, hadden mensen alleen een voornaam. Dat bleek verwarrend; er komen immers meerdere Maria’s voor in de Bijbel. Om duidelijk te maken welke Maria precies wordt bedoeld, geven de auteurs een beschrijving mee. ‘Maria, de moeder van Jezus’, bijvoorbeeld.
In het geval van Maria Magdalena is niet helemaal met zekerheid te zeggen waarom voor ‘Magdalena’ is gekozen. Wel weten we dat er een Joodse nederzetting aan het Meer van Galilea bestond, genaamd Magdala. Het is aannemelijk dat Maria Magdalena uit Magdala kwam en daarom wordt omschreven als Maria Magdalena.
2. Maria Magdalena was een prostitué
Een hardnekkig misverstand is dat Maria Magdalena een prostitué was. In de Bijbel wordt ze nergens omschreven als een vrouw van lichte zeden. Dit idee is de wereld in geholpen door paus Gregorius I. Hij hield in de zesde eeuw een preek waarin hij de verhalen over verschillende Maria’s en vrouwen door elkaar haalt.
Allereerst is er een Maria in het Evangelie volgens Johannes die zich huilend aan de voeten van Jezus werpt. Die worden nat van haar tranen, waarna ze ze droogdept met haar haren. Daarna smeert ze Jezus’ voeten in met olie. Zij wordt een ‘zondenares’ genoemd door de schriftgeleerden, maar nergens staat dat ze een seksuele zonde heeft begaan.
Daarnaast heeft Gregorius een naamloze vrouw gebombardeerd tot Maria. In het Evangelie volgens Lucas wast een ‘zondenares’ zonder naam eveneens de voeten van Jezus. Nergens staat dat het om dezelfde vrouw gaat als in het Evangelie volgens Johannes, noch dat het om een seksuele zonde gaat. Toch zijn de verhalen aan elkaar geknoopt.
En als laatste is er Maria Magdalena, die volgens het Evangelie volgens Lucas werd bevrijd van zeven demonen. Paus Gregorius ging er vanuit dat die demonen haar tot seksuele zonde dreven, maar ook dat wordt nergens in de Bijbel vermeld. Het idee dat Maria Magdalena een prostitué was, kan naar het rijk der fabelen.
3. Maria Magdalena was de vriendin van Jezus
Misschien wel het grootste misverstand: Maria Magdalena was de vriendin van Jezus. Voor de bron van dit misverstand kijken we naar de fictieschrijver Dan Brown, die De Da Vinci Code schreef. In deze thriller blijkt een vrouw het nog levende nageslacht van Jezus en Maria Magdalena te zijn. Een geheim dat de katholieke kerk al die tijd verborgen wilde houden.
Dat Dan Brown met dit verhaal op de proppen kwam, is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Er zijn zogeheten gnostische boeken waarin Maria Magdalena en Jezus een innige band lijken te hebben. Zo werd in 1896 het Evangelie van Maria (waarschijnlijk Magdalena) ontdekt. Daarin zegt de discipel Petrus tegen Maria: ‘We weten dat Jezus meer van jou heeft gehouden dan van alle andere vrouwen. Vertel ons wat Hij aan jou heeft onthuld.’
Gnostische boeken zijn, heel kort door de bocht, vroeg-christelijke boeken van auteurs die ervan overtuigd zijn dat de menselijke ziel het lichaam moet ontsnappen. Zij geloofden niet in een wederopstanding van het lichaam, een idee dat in het Nieuwe Testament wel belangrijk is, maar in eeuwig leven van de ziel.
En in het gnostische evangelie volgens Filippus wordt beschreven hoe Jezus Maria Magdalena kust. Dat kun je romantisch interpreteren, maar volgens hoogleraar Nieuwe Testament Bart Ehrman klopt dat niet. Een kus werd in de vroeg-christelijke traditie gezien als een manier om kennis en openbaringen over te dragen.
Volgens Ehrman is er sowieso weinig bewijs dat Maria Magdalena en Jezus getrouwd zouden zijn. Als Jezus een (familiare) relatie met een vrouw had, dan werd dat immers benoemd. Zo worden zijn moeder en zussen beschreven. Als Maria Magdalena zijn vrouw was geweest, dan was ze hoogstwaarschijnlijk op die manier geïntroduceerd.
4. Maria Magdalena en Jezus waren vaak samen
Als je denkt dat Maria Magdalena en Jezus vaak samenzijn in de Bijbel, dan kom je bedrogen uit. Alleen in Lucas 8 wordt ze in het bijzijn van Jezus genoemd, als onderdeel van zijn gevolg. Maar ook de vrouwen Johanna en Susanna worden in die passage bij naam genoemd. Er zijn maar weinig teksten waarin duidelijk wordt wat Maria Magdalena precies doet.
Volgens hoogleraar Bart Ehrman was ze waarschijnlijk een rijke en ongetrouwde vrouw, een soort geldschieter die de missie van Jezus financieel ondersteunde. Gehuwde vrouwen zouden in die tijd namelijk nooit met een groep mannen meereizen.
Haar belangrijkste prestatie vinden we in het Evangelie volgens Markus. Daarin is Maria Magdalena de eerste aan wie Jezus zich laat zien nadat hij is opgestaan uit de dood. Zij vertelt het vervolgens aan de discipelen. Je zou dus kunnen zeggen dat Maria Magdalena het christendom is gestart.
Toch is dat discutabel, want de bijbelverhalen over de opstanding van Jezus spreken elkaar tegen. In het ene evangelie openbaart Jezus zich alleen aan Maria Magdalena, in andere verhalen is ze in een groep. En de apostel Paulus schrijft dat Jezus zich als eerste liet zien aan Petrus.
Over Mozes bestaan ook een hoop misverstanden. Zo is het helemaal niet zeker of Mozes wel bestaan heeft.
Roeliene is freelance wetenschapsjournalist. Ze levert onder meer bijdragen aan National Geographic en KIJK Magazine. Ze is dol op reizen, godsdienstgeschiedenis en een stevige wandeling.
